Чанаргүй барилгын материал, будаг, доторлогооны хавтангаас үүдэлтэйгээр дотор агаарын чанар муудаж, хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг нь нэгэнт тодорхой болсон. Тэр дундаа хорт хавдар тусах эрсдэлийн нэг томоохон хүчин зүйл болж буйг ч эрүүл мэндийн байгууллагууд, судлаачид тогтоогоод буй. Тэгвэл дотор агаарын чанар муудсанаар ямар эрсдэл үүсдэг талаар НЭМҮТ-ийн эрдэм шинжилгээний ажилтан О.Оюун-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Дотоод орчны агаарын бохирдол гэж юу вэ. Ямар тохиолдолд дотоод орчны агаар бохирддог юм бол?

-Эхлээд дотоод, гадаад орчноо ялгаж ойлгох нь зөв. Гадаад орчин гэдэг ямар нэг хязгаарлалтгүй, агаар чөлөөтэй урсаж байдаг орчин. Аль нэг бохирдуулагчийн эх үүсвэрээс хамаарч бохирддог. Дотоод орчин бол хязгаарлагдмал. Хүний механик оролцоотойгоор агаар сэлгэлтээ хийдэг орчин юм. Ажлын байр, гэр орон, автомашины бүхээг хүртэл үүнд багтана. Хүн амьдралынхаа 90 орчим хувийг дотоод орчинд өнгөрүүлдэг. Гэтэл дотоод орчныг бохирдуулагч эх үүсвэрүүд нь гадаад орчныг бохирдуулагчаас хэд дахин их.  Гадаад орчныг бохирдуулагч нь хүний хүчин зүйлээс хамаарсан, хөдөлгөөнт болон суурин эх үүсвэрүүд л байдаг. Гал түлж байгаа эх үүсвэрүүд, автомашин, үйлдвэрийн хаягдал, оршуулгын газар гэх мэт.

Гэтэл бидний дотоод орчинд хэрэглэж байгаа бүхий л зүйл бохирдуулагч болдог. Гэр, байшингаа халаах гээд нүүрс, мод, бусад зүйлсийг түлж байна. Бохирдуулагч эх үүсвэр.  Зарим төрлийн хавтан, будаг, барилгын материалууд мөн адил. Гэртээ тамхи татдаг. Хоол хийхэд ялгарч байгаа бодисууд, гэр орноо цэвэрлэхэд ашигладаг угаалга, ариутгалын шингэнүүд ч мөн адил бохирдуулагчийн эх үүсвэр.  Гоо сайхны хэрэгсэл, хумсны лак гээд тоочоод байвал гэр дотор л гэхэд дотоод орчны агаарыг бохирдуулагч бодисууд маш их байгаа биз.

Дотоод орчны агаарыг бохирдуулагч эх үүсвэрүүд яагаад бидэнд гадаад орчны бохирдлоос илүү хортой нөлөө үзүүлж байна вэ. Яагаад гэвэл бид амьдралынхаа 85-90 хувийг дотоод орчинд өнгөрөөдөг. Гэтэл барилга, байгууламж дотор агаарын солилцоо муу байдаг. Түүнээс гадна, дотоод агаарын чанарыг хортой болгоод байгаа бүх эх үүсвэрүүд нь байж л байдаг. Гэрийнхээ ханыг будсан будаг чинь өөрөө ховхроод уначихгүй. ОСБ болон зарим төрлийн муу хавтангуудыг сонгоод тавилгаа хийлгэх, байшингаа доторлосон бол хороо ялгаруулаад байж л байна. Өдөр болгон, цаг тутамд, минут бүрт хороо ялгаруулна. Тийм орчинд амьдарвал байнга л хортой агаар амьсгална. Тиймээс дотоод орчныг хамгийн зөвөөр төлөвлөж, эрүүл мэндэд хор нөлөө учруулахгүй барилгын материал, будаг, хавтанг хэрэглэж байж урт удаан амьдрах нөхцөл бүрдэнэ.

-Дотоод орчны агаарын бохирдлоос үүдэлтэй гарч буй эрсдэл юу вэ?

-ДЭМ-ийн байгууллагын гаргасан судалгаагаар дотоод орчны агаарын чанараас үүдэлтэйгээр жилд 3 сая хүн нас барж байна. Энэ нь цагаасаа өмнө нас барж буй хүмүүсийн 10 хувийг эзэлж байгаа. Маш өндөр тоо. Ялангуяа гадаад орчны агаарын бохирдол ихтэй, түүхий нүүрс их хэрэглэдэг, хүн ам шигүү байршсан, үйлдвэржилт хэт ихэссэн бүс нутгууд, ядуу буурай орнуудад дотор агаарын чанараас үүдэлтэй нас баралт их байна.

-Дотоод орчны агаарыг бохирдуулж байгаа олон зүйл байна. Тэр дундаа чанаргүй хавтан, будаг илүү ихээр бохирдуулж, хорт бодис ялгаруулж байгаа гэж ойлгоход болохоор. Энэ чиглэлд илүү их мэдээлэл өгөөч?

-НЭМҮТ 2007 оноос эхлэн дотоод орчны агаарын чанарт судалгаа хийж эхэлсэн. Одоогоор бид 17-18 төрлийн судалгаа хийгээд байна. Тодорхой нотолгоонуудыг гаргаад, асуудлуудыг дэвшүүлээд, эрх мэдэлтнүүд болон иргэдэд мэдээлэл өгч байгаа. Монголд дотоод орчны агаарын чанарыг хэмждэг, хортой хий буюу органик дэгдэмхий нэгдлүүдийг илрүүлдэг хувийн лабораторийг “Ногоон титэм” ТББ байгуулсан. Олон улсын стандартчиллын итгэмжлэл авсан байгууллага. Энэ лабораторийн дэмжлэгтэйгээр дотоод орчны агаар хэрхэн бохирдож байгааг судалж, баталгаажуулж байна. 2020 онд ЭМЯ, “Ногоон титэм” ТББ, НЭМҮТ-ийнхөн хамтраад Хүүхдийн сангийн дэмжлэгтэйгээр 8 төрлийн барилгын материалыг цуглуулж, шинжилж үзсэн. Тухайн барилгын материалуудаар лабораторийн орчинд хиймэл орчин үүсгэж, засвар хийж, будсан.  3, 7, 28 хоногийн дараа тодорхой хэмжилтүүдийг хийсэн. Засвар хийсэн материалуудаа ангилсан. Будгаа дангаар нь хэрэглэх, шингэлэгч нэмж хийх гэх мэтээр. 8 төрлийн будаг ашиглаж, шинжилсэн.  Мөн цавуутай хавтангуудыг ч гэсэн ангилж ашиглаж, шалгасан.

Монгол чинь дотоод орчны агаарын бохирдолтой холбоотой ямар ч стандартгүй шүү дээ. Тиймээс ДЭМБ-ын гаргасан зөвлөмж, стандартыг баримталсан. Будаад 3 хоносоны дараа шинжлэхэд тэр стандартаас хэд дахин давсан. Зарим тохиолдолд бүр 100 дахин давсан нь бий.  7 хоногийн дахин шинжлэхэд огт буураагүй. Уг нь дотоод орчны бохирдол, хор нөлөө тодорхой хувиар буурах ёстой байдаг. 28 хоногийн дараа шинжлэхэд тодорхой хувиар буурсан ч хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөө нь хэвээр байсан. Тэр дундаа цавуутай хавтангууд, шингэлэгч ашигласан будаг зэрэг нь 10, 20 дахин их хор ялгаруулж буйг тогтоосон.  Шингэлэгч бодисууд дотор формальдегид, бензол, ксилол, толуол зэрэг Монголд хэмжиж чадаж байгаа 7 төрлийн хорт бодис бүгдээрээ илэрч байгаа.  Дурьдсан бодисууд бүгдээрээ хорт хавдар үүсгэдэг. Ялангуяа формальдегид, бензол нэгдүгээр зэргийн хорт хавдар үүсгэдэг бодисууд.

Хятадын судлаачид формальдегид, бензол нь  хүүхдүүдийн хорт хавдар тусаж байгаа

шалтгаан мөн гээд баталчихсан  

-Зун болоод, хичээл амрахаар л сургууль, цэцэрлэгт засвар хийх болдог. Тендер зарлаад, засвараа хийх гэсээр байтал намар хүүхдүүд будаг ханхалсан анги, танхимд ороод суудаг. Уг нь будаг үнэртэх ёсгүй шүү дээ. Үүнээс болоод хүүхүүдийн эрүүл мэндэд ямар сөрөг нөлөө үзүүлж байна?

-Дэлхий дахинд олон судалгаагаар дотоод орчны органик дэгдэмхий нэгдлүүд болон тоос, тоосонцор хорт хавдар үүсгэдэг гэдгийг баталчихсан. Ялангуяа Хятадын судлаачид 1980 оноос хойш хийсэн дотоод орчны агаарын судалгаагаа багцлаад, 2022 онд хэвлүүлсэн. Энэ судалгаанаас үзэхэд, барилгын материалаас гарч байгаа дотоод орчны бохирдуулагчид хавдар үүсгэх маш өндөр магадлалтай байгааг бичсэн. Тэр битгий хэл формальдегид, бензол нь хятад хүүхдүүдийн хорт хавдар тусаж байгаа шалтгаан мөн байна гээд баталчихсан.

Манай улс Хятадаас барилгын материалынхаа ихэнх хувийг авдаг. Гэтэл Хятад улс дотоод орчны агаарын чанарын стандартаа хоёр дахь удаагаа өөрчилсөн. 2010 онд баталсан, 2020 онд дахин шинэчилсэн. Одоо дахиад стандартыг чангатгах шаардлагатай, хүний эрүүл мэндэд нөлөөлөөд байна гэж үзсэн талаар мэдээлж байна. Будаг, барилгын материалд эко шошго олгохын тулд лабораторийн хүчин чадлаа нэмэгдүүлэхээр ажиллаж эхэлсэн. Лабораторид шалгаад, шошгожуулаад, эко бүтээгдэхүүн гэж үзэх 4 ангилаллын зэрэгт хувааж байгаа юм билээ. 

-Хаана ашиглахаас хамаарч ангилж байгаа гэж ойлгож болох уу?

-Гэр орон, хүүхдийн сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн орчинд ашиглаж болох нь ногоон шошготой, А зэрэгтэй байна. Цаашлаад В, С, D гэх зэрэглэлээр хуваана. Энэ барилгад ийм будаг, барилгын материал ашиглана. Дараа нь орчны агаарын шинжилгээг тэдэн хоног хийгээд, ямар нэг хорт бодис илрэхгүй бол ногоон барилга гэж үзэж, хүн амьдарч, хүүхэд суралцаж болно гэсэн зөвшөөрөл өгөх юм.  Үндсэндээ будаг, барилгын материал нь ногоон шошготой байхаас эхлээд л шаардлагаа тавьж эхэлнэ.  Засал хийсний дараа хяналт тавихад бас л эко, ямар нэг хоргүй байх ёстой.  Бүр баталгаажуулаад, стандартын дагуу үзэхэд ч гэсэн эко, ногоон, эрүүл, аюлгүй байх ёстой гэсэн шаардаж байгаа. Түүний дараа тэр барилгад хүн амьдарч, хүүхэд хичээллэхийг зөвшөөрнө.

-Ямар ч аюулгүй барилгын материал ашигласан, дотоод орчны бохирдол үүсгэхгүй гэдгийг нь шат шатанд нь батлах юм байна?

-Гурав, дөрвөн үе шаттайгаар шалгаж, баталж байж энэ барилга ногоон, эко, аюулгүй гэдэг үнэмлэхийг олгож байгаа. Хятадууд ийм өндөр шаардлага тавиад эхэлчихлээ. Энэ дагуу ажил хэрэг болгоод эхэлчихсэн байна. Түрүүнд дурьддаг 4 ангиллын зэргийг тогтоочихсон.  Өмнөд хөрш ийм өндөр шаардлагуудыг тавиад, хоёр удаа стандартаа шинэчлээд, дахинд сайжруулах гээд байж байна. Гэтэл манайх хаана яваа вэ.

Европын Холбооны улсуудад гэхэд 1970-аад оноос хойш энэ чиглэлд маш сайн судалгаа хийж, стандарт гаргаж ажиллаж байна. Бүр Европын холбоогоороо 5 жил тутамдаа сургууль, цэцэрлэгийн дотоод орчны агаарын чанарыг нарийн хянадаг. Барилгын материалаас нь хор ялгарч байна уу, агааржуулалтын систем нь ажиллаж байгаа юу гэдгийг шалгадаг. Улмаар эрсдэлийн үнэлгээ хийгээд, яаж сайжруулах ёстойгоо шийдээд, зөвлөмжүүдээ гаргаад, улс орон болгон нь дагаж мөрдддөг. Дагаж мөрдөөгүй тохиолдолд хүүхдийн эрхийг нь зөрчиж байна гэж үздэг. Дэлхийн улс орнууд ингэж анхаарч байна.

Гэтэл Монголд яадаг билээ. Тендерийн тухай хуулиараа хамгийн бага үнийн санал өгснийг шалгаруулдаг. Арай гэж тендерээ зарлаад, засвар хийх барилгын компаниудаа сонгочихлоо. Мөнгө төгрөгийг нь шийдэж өгөхгүй дахиад хэд хонодог билээ. Арай гэж мөнгөө аваад, засвараа хийх гэж бас удна. Ингэж явсаар зуны амралт дуусдаг. Намар хичээл эхлэхтэй уралдаад л арай гэж дуусгадаг. Бодит байдал л энэ.  Есдүгээр сарын 1-ний өдөр анги, танхимынх нь будаг хатаагүй байхад л бид хүүхдүүдээ сургууль, цэцэрлэгт нь өгдөг.  Тэгвэл дэлхий нийтийн болон манайхаас хийсэн эрсдэлийн судалгаагаар цэцэрлэг, сургуулийн насны хүүхдүүд хорт хавдарт хамгийн их өртөх магадлалтай байна.

Цэцэрлэг, сургуулийн насны хүүхдүүд хорт хавдраар өвчлөх маш өндөр магадлалтай гэсэн судалгааны дүн гарсан

-Монголдоо, тодорхой газруудад дотоод орчны агаарын чанарын судалгааг хийсэн гэсэн. Хэчнээн газар шинжилгээ, судалгаа хийв. Ямар үр дүн гарсан бэ?

-Бид 2019-2020 оны хооронд 144 нэгжээс 583 дээж цуглуулж аваад, Олон улсын математикийн загварчлалаар, АНУ-ын хавдрын эрсдэлийн аргачлалын дагуу үнэлгээ хийсэн. Тэгэхэд цэцэрлэг, сургуулийн насны хүүхдүүд хорт хавдраар өвчлөх маш өндөр магадлалтай гэж гарсан.

-Энэ судалгаа, шинжилгээг хийж байх үед хэчнээн тооны хүүхэд хорт хавдраар өвчилсөн байсан гэсэн нарийн тоо байгаа юу?

-Сүүлийн 10 жилийн тоон судалгаа гэж байгаа. Түүнээс үзэхэд, жилд 120 хүүхэд шинээр хорт хавдраар өвчилдөг. Үүний 44 хувь нь цусны эсийн хорт хавдраар өвчилж байгааг ЭНЭМҮТ-ийн статисик мэдээллээс харж болно. Цусны эсийн хорт хавдраар өвчлөхөд нөлөөлж буй гол эх үүсвэр нь формальдегид, бензолын агууламж.   Улс орнууд өөрсдийнхөө судалгааг хийгээд, бензол тэдэн цагийн хугацаанд эдэн хувьтай байхыг зөвшөөрнө, үүнээс давбал зөвшөөрөхгүй гээд стандартаа тогтоочихсон. Харин ДЭМБ бензол дотоод орчинд огт илрэх ёсгүй. Илэрвэл хорт хавдар үүснэ гээд хориглосон байдаг.

Харин манай улс энэ бодисуудыг шинжилдэг анхны, хувийн ганц лабораторитай л боллоо. Хоёр удаа магадлан итгэмжлэл авсан. Өнөөдөр бид ингээд яриад, нотолгоотой, судалгаатай баримт дурьдаад сууж байгаагийн ач гавьяа тэр лаборатори. Улсад хувийн ч гэсэн шинжлэх лаборатори байна. Түүнээс гадна, энэ бүхнийг хянах эрх зүйн орчин зайлшгүй шаардлагатай. Наанадаж л стандарт хэрэгтэй байна.  Аргаа барахад, сургууль, цэцэрлэгийн засвар хийх тендерийнхээ материалд ногоон, эко шошготой, А зэрэглэлийн будаг, бусад засварын бүтээгдэхүүн хэрэглэх ёстой гэж зааж өгөх хэрэгтэй. Тийм бүтээгдэхүүн сонгож байгаа компани тендерт сонгогддог байхаар журамлаж өгмөөр байна. Ингэж чадвал бид сөөм ч болов урагшаа ахих гээд байна.

Дотор агаарын чанарын стандартыг яаралтай батлах хэрэгтэй байна

-Одоо болтол дотоод орчны агаарын чанартай холбоотой стандарт байхгүй хэвээрээ л байна уу. Саяхан мэргэжлийн байгууллагаас нь стандарт байгаа гэсэн хариулт өгөөд байсан?

-Бид 2019 оноос хойш стандартаа боловсруулаад, зохих зөвлөлүүдээр нь хэлэлцүүлээд явж байгаа. Гэтэл манай улсад тогтолцооны асар их гажуудал байдаг. Агаарын тухай хуульд зааснаар БОЯ дотоод орчны агаарын чанартай холбоотой асуудлуудыг бүгдийг нь хариуцана. Нэгэнт хуульд тэгж заасан болохоор бид дотоод орчны агаарын чанартай холбоотой стандарт батлахдаа заавал БОЯ-наас санал, зөвшөөрөл авах шаардлагатай болчихоод байгаа юм. Хуулийн энэ заалтыг өөрчлөх шаардлагатай байна.

Гадаад орчны агаарын чанарын MSN 45852016 гэж стандарт бий.  Үүнийг өөрчилж байж дотоод орчны агаарын чанарын стандарт батлагдах шаардлагатай болчихсон. Энэ стандартыг гадаад орчны агаарын чанарын хэмжилт, үнэлгээг хариуцдаг яам болох БОЯ өөрчлөх хэрэгтэй.  Яагаад өөрчлөх хэрэгтэй юм бэ гэдэг асуулт гарч ирэх байх. Заавал мөрдөх MSN 45852016 стандарт дотор дотоод орчны агаарыг хянана гээд оруулаад өгчихсөн. Гэтэл гадна орчны агаарт бидний яриад байгаа идимхий органик нэгдэл, хортой химийн бодисууд огт байхгүй. Зөвхөн PM2.5, бичил загвар хоёр л байгаа.

-2019 оноос хойш дотоод орчны агаарын чанартай холбоотой стандартыг боловсруулаад, ажиллаж байгаа гэсэн. Энэ хугацаанд БОЯ-ны холбогдох хүмүүстэй уулзаж, холбогдсон л байх.  Яагаад ажил хэрэг болгохгүй байгаа юм бол гэсэн асуулт гарч ирж байна?

-Тэд яагаад энэ асуудалд анхаарал хандуулахгүй байгааг бид мэдэхгүй. Бид хүүхдүүдийнхээ эрүүл мэндийг л хамгаалахын төлөө ажиллаж байгаа. Бүх нотолгоог гаргачихсан. Гэртээ гал түлж байгаа айлуудын дотоод орчинд PM2.5-ын агууламж ДЭМБ-ын зөвлөмж хэмжээнээс өндөр байна. Тэнд илэрч байгаа органик дэгдэмхий нэгдлүүд ч бас өндөр гарч байгаа. Бүхий л орчинд бид агаарын чанарыг сайжруулах шаардлагатай. Европын холбооны сайн жишгийг нэвтрүүлж, дагаж яагаад болохгүй гэж. Европт барилгын дотоод орчныг үнэлж, ногоон шошготой, эко байвал хүлээн зөвшөөрдөг. Түүнээс гадна, гадаад орчин, барилгын насжилт, агааржуулалт гээд бүгдийг нь үнэлдэг. Гэтэл барилгын насжилт өндөр байх тусмаа радоны хэмжээ их болдог. Цацраг идэвхт бодисын хэмжээ их болно гэдэг өөрөө хорт хавдар үүсгэх нэг нөхцлийг бүрдүүлж өгч байдаг. Тиймээс барилгаа хүртэл шошгожуулаад, тэр дагуу үнэлж байна, Европт.

Дотоод орчны агаарын чанарын үнэлгээг хамгийн түрүүнд хийнэ. Тэгээд ойр орчимд нь үйлдвэрүүд байна уу гэдгээс хамаарна. Эргэн тойронд нь том үйлдвэр байх тусмаа барилгын үнэ хямдардаг.  Гэрэлтүүлэг муутай, машины зогсоол багатай, хүүхэд тоглох орчингүй байвал үнэлгээ дахиад буурдаг. Харин манайд одоогоор дотоод орчны агаарын чанарын стандарт байхгүй байна. Энэ стандартыг батлуулах шаардлага маш өндөр байгаа.  Хоёрдугаарт, сургууль, цэцэрлэгийн засварыг хичээл тарахтай зэрэгцэж эхлээд, 14 хоногт шахаж дуусгадаг. Зуны 3 сарын хугацаанд агааржуулалтыг маш сайн хийж, дотоод орчныг ямар нэг хор нөлөөгүй болгох хэрэгтэй. Намар хүүхдүүдээ эрүүл, аюулгүй орчинд хүлээж авдаг баймаар байна. Эцэг, эхчүүд ч асуудлаа мэддэг, шаардлага тавьдаг болох цаг болсон. Бид будаг нь ханхалсан биш хатсан, элдэв хортой бодис ялгардаггүй анги танхимд хүүхдүүдээ суулгах ёстой юм. 

Иргэд байшингаа барихдаа эрүүл мэндэд хоргүй барилгын материал сонгодог болмоор байна

-Дотоод орчны агаарын бохирдол хүүхдүүдэд бүр ч илүү аюултай байна гэсэн дээ. Хүүхэд цэцэрлэр, сургууль, гэртээ л ихэнх цагаа өнгөрөөдөг. Тэгэхээр сургууль, цэцэрлэгийн орчныг зайлшгүй эрүүл, аюулгүй байлгах шаардлага тулгараад байна?

-Барилгын компанид ажилладаг, материал зардаг, засвар үйлчилгээ хийдэг хүмүүс “Таны зассан сургууль, цэцэрлэгт таны хүүхэд гүйж яваа шүү” гэж бодож ажиллаач. Яагаад хүүхэд хамгийн эмзэг бүлэг вэ. Учир нь хүүхдийн бодисын солилцоо насанд хүрэгчдийнхээс 2.5 дахин хурдан явдаг. Мөн илүү хурдан амьсгалдаг, бүх эрхтэн систем нь хөгжиж байдаг. Ялангуяа биеийн жингийн кг тутамд хүчилтөрөгчийн хэмжээ нэмэгддэг. Түүнийгээ дагаад уушги томорч, үйл ажиллагаа нь хөгждөг. Цаашлаад бүх дархлааны болон зохицуулгын системүүд ид хөгжиж байдаг.

Бага насны хүүхэд цэцэрлэгтээ, гэртээ унтдаг. Унтаж байхдаа авч буй амьсгал сэрүүн үеийнхээс хэд дахин илүү. Сайн унтах нь өсөлтийг дэмжиж байгаа шалтгаан нь энэ. Унтаж байхдаа хүчилтөрөгчийн хэрэгцээ маш ихээр нэмэгддэг учраас дотоод орчны агаарын чанар сайн байх ёстой. Гэр, цэцэрлэг, сургуулийн орчинд аюулгүй байдлыг зайлшгүй бүрдүүлэх шаардлагатай.

-Хорт хавдар тусах эрсдэл маш өндөр гэдэг нь хамгийн том аюул. Түүнээс гадна, жил бүр л ханиад томуу дийлдэхгүй байна. Харшилтай хүүхдүүдийн тоо ч их нэмэгдэж байгаа.  Бид зөвхөн гадаад орчны агаарын бохирдлоос болж байгаа л гэж яриад байдаг. Гэтэл дотоод орчны агаарын бохирдол маш ихээр нөлөөлж байгааг энэ бүх тоо, баримтууд нотолж байна?

-Дэлхийн болон бидний хийсэн судалгаануудаас харагдаж байгаа. Органик дэгдэмхий нэгдэл, тоос тоосонцорууд нь харшлын гол шалтгаан болдог. Хамар битүүрэх, нүд хорсох, загатнах, хий ханиалгах зэргээр ксилол, толуолын хордлого илэрдэг. Бидний сонгож авсан барилгын материал, хулдаас, тавилгаас ялгарч байгаа хорт бодисууд тархи мэдрэл, амьсгалын эрхтэн систем, бөөрний үйл ажиллагаанд муугаар нөлөөлдөг. Маш гоё модон байшин барьдаг. Түүнийгээ шингэлэгч бодисоор шингэлсэн лакаар будчихдаг. Маш буруу.  Ямар эко аргаар байшингаа засах, гоёх вэ гэдгээ иргэд маш сайн бодолцох хэрэгтэй. Барилгын материал үйлдвэрлэж байгаа, импортоор оруулж ирж байгаа хүмүүс ч энэ тал дээр анхаарах ёстой. 

-Ногоон шошготой, А зэрэглэлийн, хүний биед хоргүй будаг, хавтан, барилгын материал урд, хойд хөршид ч байна, Европт ч байгаа.  Ямар нэгэн шингэлэгч ашиглах шаардлагагүй, усан суурьтай, зөвхөн цэвэр усаар шингэлдэг будгууд бий. Энэ мэт материалыг ашиглах нь дотоод орчны агаарын бохирдлыг бууруулах, эко орчин бий болгох нэг шийдэл байх?

-Бидний сонголтын гарц. Хэрэглээ болон бодлого дээр тулгуурласан хоёр гарц бий. Бид хэрэглээгээ зөв болгочихвол наанадаж амьдарч байгаа гэртээ хортой агаар амьсгалахгүй гэсэн үг. Бодлогын түвшинд бид хүүхэд рүүгээ илүү их анхаарч, суралцаж, хүмүүжиж байгаа орчныг нь сайжруулахгүй бол болохгүй. Бид намар есдүгээр сараас хавар зургадугаар сар хүртэл 10 сарын турш сургууль, цэцэрлэгийн орчинд хүүхдээ өдрийн 8 цагаар үлдээж байгаа гээд бод.

-Эцэг, эхчүүд шаардлага тавихаар арай л хүчгүйдэх байх. Зайлшгүй л бодлого гаргаж, хууль, журмандаа оруулж, стандартаа хурдан батлах ёстой юм байна гэж бодлоо?

-Хууль, журамд оруулж, стандарт батлахын тулд эцэг, эхчүүдийн шаардлага, гомдол санал хэрэгтэй байна. Энэ чинь иргэдийн эрхийн асуудал. Бид эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй, тийм. Үндсэн хуульд заачихсан байгаа. Хүүхдүүдээ эрүүл, аюулгүй орчинд суралцуулахын тулд шаардлага тавих эрхтэй юу гэвэл эрхтэй. Бид өөрсдийн хийсэн судалгааныхаа мэдээллийг Хүний эрхийн комисст өгчихсөн. Нэг, хоёр эцэг, эх ХЭҮК-т мэдээлэл өгөхөд л шаардлага болно. Хүмүүс мэдэхгүйгээсээ болоод энэ асуудалд анхаарал тавихгүй байна. Би гэртээ засвар хийгээгүй юм чинь, надад дотоод орчны агаарын чанар хамаагүй гэж боддог. Гэтэл таны хүүхдэд хамаатай.

-“Ногоон титэм”-ийнхэнтэй холбогдож, өөрсдийн амьдарч буй орон байрныхаа дотоод агаарын чанарыг шинжлүүлж, хортой байгаа эсэхийг нь тодорхойлуулах боломжтой болов уу?

-Боломжтой, тухайн компанийнхантай холбогдоод үзүүлчихэж болно. Иргэд хаус, зуслангийн байшин захиалаад бариулдаг. Бид судалгаа хийж үзэхэд, эсгийн материал бүхий дулаалгатай хаусны дотор агаарын чанар маш муу байсан. Амины орон сууц, хаус бариулахдаа барилгын компани ямар материал сонгож байгаа вэ гэдгийг судалж, мэдэх хэрэгтэй. Сайхан агаарт, гоё байшинтай болчихлоо гэж боддог. Гэтэл барилгын заслыг хийхдээ сонгосон материалууд нь чанаргүй бол яах вэ. Хамаг мөнгөө өгч байшин бариулчихаад, хордоод байх уу.

Бүр ийм тохиолдол гарсан. Сайхан хаус худалдаад авчихлаа гээд хүүхдээ аваад очсон. Хоёр хоноод хүүхдийнх нь хамраас цус гарсан. Байшинд нь очоод “Ногоон Титэм”-ийнхэн  шинжлэхэд дотор агаарын чанар муу, хор илэрсэн. Сарын дараа очоод шинжилсэн ялгаагүй байж л байсан. Тэр айл барилга барьсан компанидаа хэлж, бүх материалыг нь солиулж, дахин засвар хийлгэх шаардлагатай болсон. Ийм тохиолдлууд гараад байна. Тиймээс байшин худалдаж авахдаа хэмжилт хийлгэдэг болъё. Барилгын материал сонгохдоо эрүүл, эко, ногоон шошготойг нь авъя. Мэдлэг, мэдээлэлтэй болмоор байна, иргэд.